---

Opis obiektu:

---

Niebieski szlak rowerowy im. Karola Brzostowskiego liczy 44,3 km i przebiega następująco: Wilkownia -Balinka - Jastrzębna PKP - Krasnybór - Lebiedzin - Podcisówek - Huta - Sztabin.

Szlak nosi imię Karola Brzostowskiego, który był urodzonym na Wileńszczyźnie w 1796 r. reformatorem społecznym. Po rodzicach odziedziczył wiele majątków ziemskich (niestety też ogromne długi), po matce m.in. ziemie sztabińskie na Biebrzą. I to właśnie w majątku sztabińskim, w dworku w Cisowie osiadł po zakończeniu kariery wojskowej w 1819 r.

Hrabia Brzostowski był wyjątkowym człowiekiem, nietypowym dla ówczesnych czasów reformatorem i wizjonerem. W swoich dobrach sztabińskich zniósł pańszczyznę, stworzył samorząd wiejski i system socjalny, jak szkolnictwo i opieka lekarska. Walczył z pijaństwem, bezrobociem i przestępczością na wsi. Uczył nowych upraw, zmodernizował sztabińską wieś. Bez wątpienia wyprzedził swoją epokę. Sam był człowiekiem kreatywnym, wymyślił mechaniczną dojarkę i wirówkę do mleka. Stworzył hutę szkła i metalu, jedną z najnowocześniejszych w Królestwie Polskim i w Rosji. Do dzisiaj na okolicznych cmentarzach można podziwiać żeliwne krzyże pochodzące z huty. Huta Brzostowskiego wykonała również odlewy żelazne potrzebne do budowy śluz Kanału Augustowskiego, którego tworzenie rząd Królestwa Polskiego rozpoczął w 1824 r.

Na dobra sztabińskie składały się również: browar, fabryka wódek gatunkowych w Cisowie, gorzelnia zlokalizowana w dawnym folwarku zwanym Popowszczyzną, cegielnia, garbarnia oraz tartak.

Karol Brzostowski zmarł w 1854 roku, w Paryżu. Na podstawie jego testamentu z zakładów przemysłowych, lasów i majątku dworskiego, po oddaniu chłopom ziemi, utworzono Instytucję Rolniczo-Fabryczną, zwaną później Fundacją Sztabińską. Hrabia chciał, aby zyski z Fundacji zostały przeznaczone na utrzymanie szkół, opiekę lekarską, emerytury, wypłaty za zniszczenia spowodowane przez klęski żywiołowe. Niestety administratorzy Fundacji w krótkim czasie zadłużyli majątek i pozostawili w ruinie. Już w latach 1856-1883 doszło do powolnej agonii Rzeczypospolitej Sztabińskiej. Resztki majątki poszły na licytację, część gruntów wykupili mieszkańcy gminy Sztabin.

Niebieski szlak rowerowy im. Karola Brzostowskiego rozpoczyna się w osadzie Wilkownia, przy leśniczówce. Na 6,3 kilometrze dociera do miejsca wypoczynkowego przy rezerwacie Kozi Rynek, gdzie znajdują się tablice informacyjne i obelisk poświęcony walce batalionu kadrowego AK 4 lipca 1943 r. na uroczysku Kozi Rynek z Niemcami. Kozi Rynek to rezerwat florystyczny. W jego północnej części znajduje się kamienny kurhan z krzyżem upamiętniający miejsce obozowiska i mogiły powstańców z oddziału płk Konstantego "Wawra" Ramotowskiego, którzy 29 czerwca 1863 r. stoczyli bitwę z wojskami rosyjskimi.

Druga na trasie jest wieś Balinka. Na 18,8 kilometrze szlak dociera do stacji PKP Jastrzębna.

Kolejna jest wieś Krasnybór, której nazwa pochodzi od dawnej puszczy zwanej Krasnym Borem. Zobaczcie rzymskokatolicki kościół z końca XVI wieku (dawniej cerkiew unicka), najstarszy obiekt sakralny na Suwalszczyźnie. Dość nietypowy w formie, bo stanowi mieszankę renesansu z późnym gotykiem i typowym średniowiecznym budownictwem prawosławnym. We wnętrzu znajduje się obraz, który według legend nie daje się skopiować - olejny obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Zabytkowy jest także cmentarz kościelny, kaplica cmentarna św. Rocha z XIX wieku (która pełni obecnie funckcję kościoła) i cmentarz parafialny. Na cmentarzu zobaczycie odlewy z Huty Sztabińskiej. Jeden z nagrobków wykonał własnoręcznie hrabia Brzostowski. Ma on formę neogotyckiej kapliczki i postawiony został dla Wiktorii Wierzbickiej-Rymaszewskiej, najwierniejszej współpracownicy hrabiego, głównej księgowej majątku.

W Krasnyborze zwróćcie też uwagę na pomnik kryjący groby żołnierzy Powstania Styczniowego, przywiezionych tam po zwycięskiej bitwie w Puszczy Augustowskiej w 1863 r. oraz pomnik z wyrytymi nazwiskami ofiar zbrodni NKWD i UB z obławy lipcowej 1945 r.

Po Krasnyborze niebieski szlak im. Karola Brzostowskiego prowadzi do Lebiedzina. Na 26,7 kilometrze we wsi Kryłatka przy krzyżu jest rozjazd dróg - szlak skręca w lewo do wsi Podcisówek, jednak jeśli macie ochotę zboczyć trochę z drogi, w prawo 1,5 km znajduje się Cisów z dworkiem hrabiego (dwór na zmienię jest to w rękach prywatnych, to wystawiony na sprzedaż). Po Podcisówku kierujcie się miejscowości Huta (32 km szlaku). Dawniej tą drogą transportowano surowce i odbierano wyroby z huty szkła i żelaza. Równolegle do niej przebiegał od 1851 r. telegraf, pierwszy z Europie kontynentalnej, który łączył biuro fabryczne w domu hrabiego z zakładami w Hucie.

Szlak kończy się w Sztabinie. Polecamy Wam zobaczyć kościół św. Jakuba Apostoła z 1912 r. (w murach kościoła możemy zauważyć pociski upamiętniające bombardowania wojenne tej świątyni). Koło kościoła znajduje się zegar słoneczny ufundowany przez hrabiego Brzostowskiego, popiersie Joachima Litawora Chreptowicza (Chreptowicze byli przodkami hrabiego Brzostowskiego) i mogiła ks. Jakuba Rółkowskiego.

Na placu Karola Brzostowskiego zajdźcie do Izby Regionalnej Ziemi Sztabińskiej im. Romana Gębicza (założyciela Izby), gdzie zobaczycie wyroby z huty oraz broń, amunicje i mundury partyzantów z gminy. W pobliskim parku popiersie hrabiego i pomnik poświęcony siedmiu osobom, które zginęły w okolicach Sztabina w latach 1945-1949.